ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΧΑΪΔΕΛΒΕΡΓΗΣ (1976)
η ποιητική της παράστασης

Λίγο μετά από την πτώση της χούντας. Οι πολιτικές συζητήσεις φουντώνουν. Οι συναθροίσεις των ανθρώπων είναι ένας κανόνας. Δεν ήταν μόνο ανάγκη, ήταν κάτι το απαγορευμένο, για επτά χρόνια, προσπαθούσαμε να πούμε όσα δεν είπαμε τότε, να τα εκφράσουμε όλα μαζεμένα. Οι λέξεις έβγαιναν σα χείμαρρος και ο προσφιλής σε όλους συναγωνισμός ήταν να κερδίσουμε τον «αντίπαλο», να τα «πούμε καλύτερα» από αυτόν. Εκτός αυτών, η Δημοκρατία είχε επιτέλους έρθει στην Ελλάδα, αλλά μια ιδιότυπη Δημοκρατία: από τη μια ήθελε να μοιάσει στις ντεγκολικές πολιτικές απόψεις, από την άλλη επώαζε τα απομεινάρια της χούντας στις δυνάμεις ασφαλείας και στο στρατό. Ο φόβος του χαφιέ δεν είχε ακόμα φύγει. Η καραμανλική δικτατορία ήταν γεγονός, για πολλούς αβάσταχτο.

Ο Έλληνας στο εξωτερικό αισθανόταν δύο φορές καταπιεσμένος. Το καθεστώς στη χώρα του δεν ήταν ακόμα φιλικό προς αυτόν. Το καθεστώς στη χώρα που το φιλοξενούσε είχε θεσπίσει νόμους και κανονισμούς που για τη φύση και τη νοοτροπία του ήταν μια ακόμη καταπίεση, αυτή τη φορά γονιδιακή. Κινδύνευε η ιστορία του, η νοοτροπία του, αυτός ο ίδιος, υπήρχε ο κίνδυνος να αλλάξει τόσο πολύ που να γίνει αγνώριστος. Να μπει στον ιμπεριαλισμό χωρίς να έχει ακόμα γευτεί τον καπιταλισμό. Μια διαδρομή που είχε άλματα και εμπόδια. Τι πιο ενδιαφέρον για ένα δημιουργό να αποτυπώσει αυτή τη διανοητική και βιωματική διαδρομή τη στιγμή που λαμβάνει χώρα, in vivo, όπως λένε στη βιολογία. Αυτόματα ο κινηματογραφιστής γίνεται μέλος μιας ερευνητικής ομάδας, μόνο που η έρευνα γίνεται στην κοινωνία από ανθρώπους που εμπλέκονται ιδεολογικά με αυτές τις κοινωνικές διεργασίες. Ο κινηματογράφος γίνεται τέχνη και κοινωνική καταγραφή, συγχρόνως.

Πολύ περισσότερο όταν είναι η πρώτη του ταινία, μικρού μήκους βέβαια. Λάθη δεν επιτρέπονται, περισσότερο από αυτόν παρά από τους άλλους. Και έχουμε ένα ντοκιμαντέρ ή, για να το πούμε πιο σωστά, μια ταινία-ντοκιμαντέρ, γιατί έχουμε να κάνουμε καθαρά με κινηματογράφο. Στην ταινία του Λευτέρη, τα ντοκουμέντα, με τη δικιά του αφήγηση, «μπερδεύονται» σχεδόν σε κάθε πλάνο. Μπορεί κανείς να δει το ποιητικό αίτιο να υπάρχει και να μας φέρνει τόσο στις μετέπειτα δουλειές του όσο και στα πολύτιμα ποιήματά του. Γιατί ο Ξανθόπουλος ποτέ δεν έπαψε να είναι ποιητής (μόνο ένα μυθιστόρημα έχει γράψει).

Έχω ξαναπεί, όταν η Ένωση Κριτικών τον τίμησε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφος και Πραγματικότητα, ότι το ντοκουμέντο υπάρχει στις ταινίες μυθοπλασίας του και το μυθοπλαστικό στοιχείο στις ταινίες-ντοκιμαντέρ του. Και από την πρώτη του ταινία βλέπουμε το «σκανταλιάρη» Ξανθόπουλο να κινηματογραφεί παράνομα αυτά που πρέπει για να φτιάξει τη μυθοπλασία (ίντριγκά) του ή η κάμερά του να κοιτά σκωπτικά το θέμα του, βάζοντάς μας κάποιες αμφιβολίες, απαραίτητες για να ξεκινήσει η κουβέντα, ο διαλογισμός και να λειτουργήσει η φαντασία μας. Εδώ έχουμε τα πρώτα σπέρματα της ποιητικής του.

Στην επόμενη ταινία του «Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα», δύο χρόνια αργότερα, ο λόγος του, πάνω στο ίδιο πάνω-κάτω θέμα, γίνεται πιο παιχνιδιάρικος και το ντοκιμαντέρ γίνεται μια καθαρή μυθοπλασία, η οποία πατά στις αμφιβολίες της προηγούμενης ταινίας για να δημιουργήσει άλλες. Τόσες πού ήθελε και μια συνέχεια, σχεδόν είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, με την ταινία «Ο Γιώργος από τη Χαϊδελβέργη», αυτή τη φορά του Κώστα Μαχαίρα, κατόπιν ενός «περίεργου» αιτήματος του Ξανθόπουλου, μέσα από ένα άρθρο του σε μια εφημερίδα.

Όπως και να έχει το θέμα, ποτέ κανείς δεν μπορεί να χορτάσει την ποιητική του Ξανθόπουλου, τον όμορφο τρόπο να δείχνει τη διαφορετική άποψη, τα όμορφα πλάνα, την αιχμηρή (κινηματογραφική) γραφή του, η οποία έρχεται να βρει τον οξυδερκή και γοητευτικό ποιητικό (γραπτό) λόγο στις λίγες, αλλά πολύ σημαντικές ποιητικές συλλογές που έχει εκδώσει.

Γιάννης Φραγκούλης